ŞANLIURFA'DA GAZEL OKUMA GELENEGİ

Gazelhan Hacı Nuri Hafız

Şanlıurfa müzik gelenegi içerisinde "Gazel" in  ayrı bir yeri ve ehemmiyeti vardır.  Divan edebiyatının en çok kullanılan nazım şekli olan Gazel,  şiir olarak  anlaşılması güç ve  belli bir seviyede bilgiyi gerektirmesine rağmen  Urfalı  musikişinaslar  şiir olarak ezberlemiş, anlamlarını ögrenmiş ve musikinin sihirli nagmeleriyle Gazeleleri  birleştirerek musiki meclislerinde icra etmektedirler.

Muhim Tahir

Şanlıurfa müzik meclislerinde makam gelenegine göre müzik icra edilirken, söylenen makama göre, cemaate bulunan en usta kişi tarafından  gazel okunur.  Gazele başlamadan önce mevcut sazlardan biri  giriş taksimi yapar, Gazelhan da  sesinin  ve ustalıgının bütün maharetlerini kullanarak gazeli bütün katlarıyla (mertebleriyle) okur.  Urfa'da Gazel söylemek  özellik isteyen  bir icra şeklidir. Gazeli söyleyen gazelin sözlerini, sözlerin manasını bilmesi gerekir ayrıca ses aralığının çok geniş olması ve sesini kullanmasını çok iyi bilmelidir.

Tenekeci Mahmut Güzelgöz

Damburacı Derviş, Hacı Nuri Hafız, Mukim Tahir, Kel Hamza, Karaköprülü İsmail, Bakır Yutsever, Tenekeci Mahmut, Kazancı Bedih, Fazoyun oğlu Mustafa, Bozeyin oğlu Halil Hafız, Ahmet Hafız, Şıh İs İshakoglu,  Mustafa Şahin, Mehmet Özbek, Terzi Abdullah Parmaksız,  Şevki Hafız, Cülhe Hafız, Akif  Hoca, Kambur Abbas, Kör Cevher,  Bedirhan Kırmızı'yı  Urfalı Gazelhanlardan birkaçı olarak sayabiliriz. Gazel okuma gelenegi  usta çırak gelenegi içerisinde günümüze kadar gelmiş ve okuması zor olsa da günümüzde de Azem Osman, Naci Yoluk, Mercan Özkan, Bekir Çiçek  gibi birçok genç tarafından  icra edilmektedir.

Urfalı gazelhanlar, Urfalı şairlerin gazelleri yanında Kudusi, Fuzuli, Ziya Paşa, Şair Eşref ve Yaşar Nezihe hanım gibi Urfalı olmayan şairlerin gazellerini de okumaktadırlar.

Bakır Yutsever (Bekçi Bakır)

Okuryazarlıgın az oldugu dönemlerde, Urfalı müzisyenler Gazeli dinleyerek öğrenmiş ve ögrenmek için de çok gayret sarfetmişlerdir. O dönemlerde Ustalar bildikleri gazelleri çeşitli nedenlerle ögretmek istemezlermiş. Meraklıları da gazeli ögrenebilmek için çeşitli yolları dener mutlaka ögrenirlermiş.

Urfalı ünlü gazelhan Tenekeci  Mahmut'un gençlik döneminde bir gazeli ögrenmek için ustasına rica etmiş, ustası ögretmek istememiş, bunun üzerine Ustasının müzik faslı yapmak üzere o akşam gidecegi eve önceden gitmiş , evsahibine konuyu izah ederek müzik faslının olacagı odanın bitişigindeki odaya saklanmış. Akşam oldugunda Ustasının da bulundugu  heyet gelerek fasıla başlamışlar. Müzik faslı içinde Ustası bir gazel okumuş. Tenekeci Mahmut meraklı ve çok zeki oldugu için dinledigi gazeli, dinlerken ezberlemiş. Saklandıgı odadan çıkıp dışarıdan geliyor gibi müzik meclisine o da katılmış. Tenekeci Mahmut yeri geldiginde biraz önce ustasının okudugu gazeli başka bir makamda okumuş. Bunu duyan ustası hayretler içerisinde "Bu gazeli benden başka bilen yok sen nasıl ögerendin" diye  sordugunda Tenekeci Mahmut, meseleyi anlatmış. Bunun üzerine Ustası ve orada bulunanlar taktirlerini belirtmişler. Yine Urfa'da gazel meraklısı biri, Gazel ve makamları ögrenmek için Usta bir gazelhanın bağının bitişigindeki bağı kiralamış ve bir yaz boyunca  ustaya hizmet etmiştir. Ustası, kiraladıgı bağın üzümünü "Niçin toplamıyorsun" diye sordugunda amacının üzüm toplamak olmadıgını, Gazel ögrenmek için bağı kirladıgını söylemek zorunda kalmıştır. Eskiden Gazel ögrenmek için buna benzer birçok  meseleler anlatılmaktadır.                       

Urfa'da gazel okuyanların gazelin sözlerini dogru bilmeleri  ve manasını anlamaları esastır. Fakat dinleme yoluyla ögrenen ve dinlerken de yanlış anladıgı için hatalı okuyanlara da raslanır.  Gazeli yalnış okuyanlar yadırganır ve ustalar tarafından yanlış okumaması için uyarılır. Çünkü  yalnış kelimelerle okunan gazel, yanlış manalara gelir. Bu hem  gazeli yazan şaire hakaret sayılır hem de okuyan kişinin bilgisizligini ortaya koyar. Dost meclislerinden başka, bantlarda ve plaklarda bile gazelin sözlerini iyi araştırmadan yanlış okuyanlar olmuştur. Mesela Şair Yaşar Nezihe hanımın " Gül  ruhlarını  gonca-i zibaya değişmem" gazelindeki "Gül ruhları", kelimesi bir bir bantta "Guruhlarını" diye okunmuştur. Yine "Her dem ey zalim felek sineme dokunma benim" gazelinin , "Her dem ey" kelimesi bir bantta "her demet" diye okunmuştur. Bu örnekleri çogaltmak  mümkündür.

İzzet Delioğlu - Demir İzzet

Biz burada sizlere sundugumuz gazellleri  yıllardır Urfa'da okunan gazeller içerisinden en yaygın olarak okunanlar içinden seçtik.

Gazellerin sözlerini yüzlerce  mahalli bant ve  plakları tarayarak yazdık. Bazılarını ise Tenekeci Mahmut ve Kazancı Bedih  gibi  gazelhanlardan bizzat dinleyerek yazdık. Sözlerinde eksiklik olanları Yusuf  Bilgin  ve Osman Bengisu ustalarımızdan ve Kemal Ateş, Naci Yoluk ve Osman ve Mehmet  Güzelgöz'ün notlarından tamamladık. Divanı olan şairlerin gazellerini, Divanındaki  Gazel sözleriyle karşılaştırdık, son olarak da gerek söz , gerek kalıp ve imla yönünden Edebiyat hocası İbrahim Tezölmez'in süzgecinden geçirerek kitabımıza aldık. Umuyoruz ki gazelleri en az hatayla sizlere sunmaktayız.

Kazancı Bedh Yoluk

---------------------------------------------------------------

Kaynak: Şanlıurfa Halk Müziği,Kitap, Abuzer Akbıyık, Sabir Kükçüoğlu, Osman Güzelgöz, Salih Turhan, Kubilay Dökmetaş,Şanlıurfa Valiliği Yayınları,Cem Veb Ofset,1999