F. ŞANLIURFA TÜRKÜLERİNDE TEMA

Müzik, Şanlıurfalının hayatının önemli bir bö­lümünde yeraldığından kafası, ruhu, gönlü, sürekli müzik aşkı ile doludur.

Şanlıurfalı ifade edemediği bütün duygularını, coşkusunu, sevincini, kederini, yasını türkülere dö­kebilmiş ve bir noktada kendi kendini türkülerle ifade etmiştir.

Ağlama yar ağlama (Anam)

Mavi yazma bağlama

Giderem tez gelirem (Anam)

Ele gönül bağlama

Eyledir yar eyledir

Gerdan  altı yayladır

Almış yari dizine

Hem öper hem söyletir

Çoğu zaman aşkın en doruk noktasında sevgi­liye yakılan bir uzun hava ile kabahatini dahi ka­bullenir:

Küsme dilber barışalım

Her kabahat bendedir

Her kabahat bende ise

Ela gözler sendedir

Sevilen bir yiğidin öldürülmesi üzerine de en yanık türküleri Şanlıurfalının ağzından duyabilirsi­niz.

Mezarım üstüne gülü ektiler

Yeni gelin kimin kefen diktiler

Bütün ahbaplarım boyun büktüler

Nen eyle Zekim nen eyle

Cenazem geçiyor sen şivan eyle

Tüm bunların yanı sıra Şanlıurfa türküleri ge­nellikle gurbet, ayrılık ve hasret üzerinedir:

Çadır kurdum gurbet elin düzüne

Hasret kaldım ana baba yüzüne

Baş koymadım nazlı yarin dizine

Kardaş kâh gidelim sılaya doğru

Kardaş kâh gidelim Urfa'ya doğru

..........

Urfa'nın çayları çağlayıp akmaz

Garibem üzüme kimseler bakmaz

Beklerim postayı mektubum çıkmaz

Diyarı gurbette ağlar gezerim

Şanlıurfalının mayası kâhramanlıkla yoğrulmuş­tur. Özgürlük ve vatan sevgisi için hiç bir fedakâr­lıktan kaçınmayan, bağrı yanık Anadolu insanına tipik bir örnek teşkil eder. Şanlıurfa türkülerinde kahramanlık örneklerini de her zaman görebiliriz:

Kolumu salladım toplar oynadı

Karadaş içinde asker kaynadı

Yaşasın Urfalılar teslim olmadı

Dı yeri yeri kumandanlar yerı

Askerlerin gidiyor dönmüyor geri

.........

Şanlıurfalı, türküsüne bazen bir tarihi olayı yük­lemiştir. Yukarıda örneği verilen türkü Urfa'nın 1920 yılındaki düşman işgalinden kurtuluşunu iş­lerken, aşağıda örneği verilen türkü ile de Erzurum 93 (1878) Osmanlı-Rus savaşından izler yansıtmak­tadır:

Ordumuz gitti Muş'a dayandı

Daşı toprağı kana boyandı

Bitlis'i gördüm yüreğim yandı

Ağlama aney belki gelirem

Ölüm olmazsa seni görürem

(Rûz-ı mahşerde seni görürem)

............

Şanlıurfa türkülerini oluşturan halk şiiri de çok zengin özellikler taşımaktadır. Zengin bir kafiye örgüsü, türküye uygun (söyleyiş kolaylığı sağla­yan) redif uyumu, duygu bütünlüğü ile anlatım zenginliğinden kaynaklanan söz güzelliği ve ezgi­lerdeki sanat unsuru, işleniş biçimi, motifleri gibi nitelikler Şanlıurfa türkülerinin sevilip beğenilme­sindeki önemli temel unsurlardandır.

G. ŞANLIURFA TÜRKÜLERİNİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

Şanlıurfa, Türk Halk Müziği repertuarı açısın­dan karakteristik bir müzik yapısına sahip illeri­mizden biridir. Şanlıurfa yöresi türkülerinin, diğer yörelerin türkülerinden farklı bir yapısı ve icra üs­lubu vardır.

Türkülerin icrasında sesler; gür, parlak ve geniş­tir. Türkülerin duygulu ve yanık oluşu ile hançere süslemeleri ayrı özellik arzeder. Ezgiler 3 ile 12 ses arasında seyreder.

Şanlıurfa türkülerinin ezgi yapıları monoton ol­mayıp çok inişli çıkışlı zengin ezgi motiflidir. Usul ve ritm yapısı da hayli zengindir. Gırtlak nağmeleri bir hayli fazla olduğu için, bazı istisna ve uzun ha­valar hariç; düz ve uzun seslerden çok, dinamik ve küçük değere haiz sesler tercih edilmiştir.

Şanlıurfa türküleri arasında hem ağır tempolu, hem de hareketli ve oynak türküler bulunmaktadır.

Şanlıurfa Halk Müziği ezgilerinde 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10 ve 12 zamanlı ölçüler kullanılmıştır.